กระดาน ตัวหมาก และ วิธีเดิน
หมากรุกไทยภูมิปัญญาไทยโดดเด่นแตกต่างจากชาติอื่นๆ มีสักกี่ประเทศที่มีรูปแบบหมากรุกเป็นของตัวเอง ประเทศที่มีหมากรุกแบบฉบับเฉพาะตัวล้วนเป็นชาติที่มีวัฒนธรรมสูงทั้งสิ้น ประเทศไทยคือ ๑ ประเทศที่มีเอกลักษณ์นั้น การเรียนรู้หมากรุกไทยจึงเป็นการเรียนรู้ความเป็นไทยที่ชัดเจนอีกแขนง
ปล. หลายคนบอกประเทศไทยได้รูปแบบหมากรุกมาจากอินเดีย แต่จนทุกวันนี้ยังไม่เคยเห็นการเล่นหมากรุกแบบอินเดียเลย อาจสาบสูญไปแล้วก็ได้
กระดานหมากรุกไทย
กระดานของหมากรุกไทยเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสแบ่งเป็นทางกว้าง ๘ ช่องทางยาว ๘ ช่อง แต่ละช่องเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ดังนั้นในกระดานแผ่นหนึ่งจึงมีตาตารางอยู่ทั้งหมด ๖๔ ช่อง
ตารางกระดานหมากรุกไทย
การเรียกชื่อตารางหมากรุกไทยนั้นไม่แน่นอนแล้วแต่ความพอใจของเจ้าของตำราหมากรุกเป็นสำคัญ บางคนเรียกไล่ไปตามลำดับจาก ๑ จนถึง ๖๔
บางแห่งแบ่งไปอีกแบบหนึ่งคือทางแนวตั้งหรือแนวนอน เรียกเป็นตัวอักษรไทยคือ ก ข ค ง จ ฉ ช ญ และทางอีกแนวหรืออีกแกนเรียกเป็น ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ รวมเป็น ๖๔ ช่องเหมือนกัน เวลาจะเรียกก็เรียก ช่อง ก๑ , ญ๘ เป็นต้น
กระดานหมากรุกกำหนดตัวเลขปนอักษร
จำนวนตัวหมาก
ผู้เล่นแต่ละฝ่ายจะต้องมี ๑๖ ตัว
ก. ขุน ฝ่ายละ ๑ ตัว
ข. เม็ด ฝ่ายละ ๑ ตัว
ค. โคน ฝ่ายละ ๒ ตัว
ง. ม้า ฝ่ายละ ๒ ม้า
จ. เรือ ฝ่ายละ ๒ ลำ
ฉ. เบี้ย ฝ่ายละ ๘ เบี้ย
ตำแหน่งการวางหมากรุกไทย
กระบวนหมากรุกไทย กำหนดการตั้งหมาก ดังนี้
ก. เรือทั้ง ๒ ลำ วางชิดขอบกระดานด้านริมสุด ทั้งซ้ายและขวา
ข. ม้าทั้ง ๒ ม้า วางชิดกับเรือถัดเข้ามา ทั้งซ้ายและขวา
ค. โคนทั้ง ๒ วางเรียงถัดม้าเข้ามา ทั้งซ้ายและขวา
ง. ตรงกลางเหลือ ๒ ตำแหน่ง เป็นที่ตั้ง ขุนกับเม็ด หลักควรจำคือเม็ดต้องวางทางขวาของขุน
จ. เบี้ยวางเรียงตามลำดับในช่อง โดยเว้นช่องว่างระหว่างตัวหมากจากเรือทางซ้ายจรดเรือทางขวา ๑ ช่อง
การเรียงตัวหมากรุกไทย จึงมีลักษณะนี้
